Infòmasyon Sou Kansè Fanm
Kisa Kansè a Ye?
Kò moun gen plizyè ti inite yo rele selil. Selil sa yo pèmèt kò nou byen fonksyone. Kò a toujou ap ranplase selil yo lè yo vin vye ou lè yo mouri. Pa egzanp, si w te koupe dwèt ou, po ou ap geri pou'l sikatrize. Sa se yon egzanp de selil ki mouri epi refèt (rejenere) ankò.
Kansè se yon maladi ki fèt lè selil yo kontinye miltipliye epi yo pa janm sispann. Siy ki pi evidan nan maladi kansè se yon timè ki se yon kokenn chenn kwasans ki fèt andedan oswa deyò kò a. Sa ki fè kansè touye moun se selil oubyen timè a (oubyen toulède) vale tout fòs kò a bezwen pou li ka viv. Gen lòt rezon ki ka fè maladi kansè touye moun tou.
Kansè se yon maladi ki ka trete! Paske se yon maladi ki grandi toutotan lè ap pase, si yon moun ki gen maladi kansè pa ale kay doktè tou swit pou wete timè a li ka gentan gaye nana tout kò a. Li pi fasil pou viv ak maladi kansè si ou dekouvri l’ byen bonè epi chache trètman pou li anvan li twò ta. Gen anpil trètman ki ka touye, ki vle di trete, kansè a si ou konnen sa nan bonè men ki pap kapab fè anyen si maladi a gentan rasi. Se sa ki fè li enpòtan pou tout moun konnen siy ak sentom kansè epi pou yo pa pè al wè yon doktè pou chache trètman byen bonè. Lè maladi kansè a gentan gaye nan tout kò a yo rele li « kansè metastatik »; lè sa a moun nan ka pedi la vi li.
Lè kansè a fin gaye nan tout kò a, li rele kansè metastatik. Sèvo, poumon, glann lenfatik yo ak zo yo se zòn nan kò a ki pi fasil pou devlope yon kansè metastatik. Trètman pou kansè metastatik sen an dire tout la vi epi fòk gen anpil konsantrasyon sou kontwol maladi a ak sou jan moun nan mennen la vi li. Lè yon moun gen kansè metastatik sa pa vle di moun nan pral mouri tou swit. Wi gen fanm maladi sa a touye men yo ka viv plizyè lane.
Konnen Sentom Yo!
Sentom prensipal kansè tete an se chanjman nan fason tete an parèt oubyen santi. Kansè sen an vle di gen yon time ki ap devlope andedan sen an ki chanje aparans li konsa:
-Fòm tete an chanje
-Po tete a vin sanble ak po zoranj dous
-Li gen yon boul ou ka santi
-Po a vin sèch
-Tete bay san
Pwent tete tounen lanvè
Ou ka pa wè timè a andedan tete an. Sa sa ki fè li enpòtan pou fanm lan verifye tete li pou pipiti yon fwa pa mwa. Se pou li manyen yo lè l'ap benyen ou byen lè l'ap mete soutyen.
Kisa Ki Koze Kansè
Kansè pa yon maladi kontajye. Sa vle di kansè a se yon maladi natirèl kò a devlope lè li pa nan bon jan swen. Yon moun pa ka bay yon lòt moun li, tankou VIH oubyen tibèkiloz. Se mwayen sa yo a ki prodwi kansè oubyen moun nan ka pran'l nan fanmi li.
Lè kansè a fin gaye nan tout kò a, li rele kansè metastatik. Sèvo, poumon, glann lenfatik yo ak zo yo se zòn nan kò a ki pi fasil pou devlope on kansè ki ka tounen on kansè METASTATIK. Tretman pou kansè metastatik tete dire pou tout rès lavi pasyan an epi fòk gen anpil konsantrasyon sou kontròl maladi a ak sou jan moun nan mennen lavi li. Lè yon moun gen kansè metastatik, sa pa vle di moun nan pral mouri tou swit. Wi, gen fanm ke maladi sa touye, men yo ka viv plizè lane.
Tretman
Kansè nan tete ak nan kòl matris se maladi ki ka trete si wal wè yon doktè epi ou fè depistaj ou byen bonè. Gen anpil jan ou ka trete kansè nan tete ak kansè nan kòl matris, men fason moun plis itilize se chimyoterapi, operasyon ak radyoterapi.
Si yon moun gen kansè ki devlope anpil, lamedsin pap ka fin retire kansè a nèt nan ko li. Yo ka fè chimyoterapi pou fè timè a pa grandi trò vit ak swen palyatif. Chimyoterapi a ap fè moun nan santi'l pi byen epi lap viv pi lontan pase si li pa te fè anyen. Moun ka viv ak kansè avanse ak metastatik si yo nan tretman.
Chimyoterapi. Chimyoterapi se yon medikaman yo bay nan venn pou trete kansè. Li touye tout move selil ki gen kansè kap miltipliye byen vit epi li anpeche yo revini ankò. Li ka diminye gwosè yon timè. Chimyoterapi a atake nenpòt selil kap miltipliye, pa selman selil ki gen kansè yo. Selil yo miltipliye pi rapid nan cheve, nan zong ak nan lestomak. Se pou sa cheve ak zong nou yo telman pouse vit. Pandan chimyoterapi, a moun ki gen kansè a ka fè eksperyans sa yo:
1. Cheve tonbe
2. Zong ki chanje koulè
3. Anvi vomi ak vomisman
4. Po a ki chanje
Nòmalman, lè chimyoterapy a fini, aksyon sa yo disparèt lakay pi fò moun ki gen kansè.
Yon moun kap fè chimyoterapi ap bezwen ale kay doktè regilyèman pou doktè a ak enfimyè yo kapab swiv jan lap pran medikaman chimyoterapi a. Gen kèk kansè ki ka trete nan klinik san moun nan pa bezwen entène nan yon lopital. Sa vle di li ka fin konsilte epi ale lakay li epi retounen dapre randevou dokte bay li.
Chiriji. Operasyon pou retire kansè a na kò moun nan ki kapab sove lavi li. Pou chiriji a fèt fòk yo bay moun nan yon anestezi pou li domi pou li pa santi doulè pandan operasyon sa. Yo toujou fè operasyon sa nan kote kansè a ap grandi nan kò moun nan.
Si yon fanm gen kansè tete, yo pral fè sa yo rele yon ablasyon nan tete an oubyen yon mastektomi, dapre koman kansè a devlope. Si timè a pa two gwo nan tete an, doktè a ap ka fè yon ablasyon, ki vle di retire sel ti kote ki gen kansè a nan tete an. Men si kansè a gentan two gwo, doktè a ap blije retire tout tete an. Se sa yo rele yon mastektomi. Si moun sa pa vle fè mastektomi a, kansè a ap kontinye grandi epi lap touye moun nan pi devan.
Gen kèk kote ki bay mastektomi ak rekonstriksyon. Sa vle di operasyon ki retire tete an epi yo ranplase li pa yon grèf yo fè ak grès ak po yo pran nan lòtt pati nan kò a.
Si yon fanm gen yon kansè nan kòl matris ki avanse, doktè a ka blije fè operasyon pou retire matris la (kote ti bebe a grandi andedan vant la). Sa rele isterektomi, sa vle di operasyon pou retire tout matris la kote ki gen kansè a.
Radyoterapi. Radyoterapi a sevi ak reyon ki gen yon pakèt eneji pou trete kansè tete ak kansè kòl matris. Li ka fèt deyò oubyen andedan kò a.
-
Nan radyoterapi ekstèn (deyò ko a), yo sevi ak yon gwo aparèy pou voye gwo eneji nan kote ki malad nan kò a.
-
Radyoterapi entèn vle di mete materyèl radyoaktif andedan kò a
Radyoterapi a touye tout selil ki gen kansè nan kote kap pran tretman nan kò a.
Yo pa fè radyoterapi nan peyi Dayiti nan moman nou ap pale la. Ou ka jwen li nan lòt peyi ki tou pre yo.
Viv Avèk Kansè
Fanm ki gen kansè yo souvan se viktim prejije ak abandon. Sa fè yo ka pa pale de sa ak mari yo oubyen ak moun ki responsab yo. Anpil fanm kache maladi yo a paske yo pè sa moun ka panse. Sa fè ke lè yo ale kay doktè maladi a gentan vin pi mal e li pap fasil pou doktè tretel.
Pou ankouraje fanm al fè depistaj oubyen al swiv yon tretman, fòk antouraj li ba li sipò.
Paske nou se ekspè nan zafè tretman ak sipò moun ki gen kansè nan peyi Dayiti, nou wè deja kijan sipò sosyete a ak lafanmi enpòtan nan retablisman yon pasyan.
Prevansyon
Kansè se yon maladi ki depann de kisa n'ap manje ak kijan n'ap viv. Se pa toujou akòz de yon sèl bagay moun gen kansè, men gen mwayen pou nou ka prevni kansè pou nou pwoteje tèt nou. Nou kapab redwi chans pou nou gen kansè lè nou manje byen, lè nou fè espò ak lè nou veye sou sante kò nou.
